Ze zijn de helden van de Haïtiaanse economie. Zonder Madan Sara staat Haïti stil. Filmmaker Etant Dupain brengt een ode aan deze fanm vanyan (dappere vrouwen).

Bekijk de trailer van Madan Sara, de kracht van Haïtiaanse vrouwen

Als een ochtendster die voor zonsopkomst aan de hemel verschijnt, zo kondigen de activiteiten van duizenden Madan Sara de komst van een nieuwe dag aan. Het is nog donker als ze hun huishoudelijke klussen klaren en het ontbijt klaarzetten voor hun kinderen die ze vaak alleen opvoeden. Om vervolgens in alle vroegte op pad te gaan om hun handelswaar in te kopen. Dag in dag uit vervoeren ze - lopend met grote manden op hun hoofd of zwaar bepakte (muil)ezels begeleidend, vaak ook meerijdend op vrachtwagens of in bestelbusjes - verse groenten en fruit vanuit de bergen en vlakten naar regionale markten en naar de stad. Monique Métellus is een van hen. “Als wij vanuit de bergen geen voedsel naar de bevolking van Port-au-Prince brengen, is er niets te eten in de hoofdstad. Wij vullen hun buiken”, vertelt ze tegen filmmaker Etant Dupain in zijn documentaire Madan Sara: de kracht van Haïtiaanse vrouwen. Métellus: “Ik ben er trots op een Madan Sara te zijn.”

Steunpilaren

Het is een kleurrijke en rumoerige documentaire, die in beeld en geluid uitdrukking geeft aan het hectische leven van Madan Sara. Haïti moet je horen, ruiken en voelen. Dupain, wiens moeder zelf een Madan Sara was, slaagt daar op een overrompelende manier in. Madam Sara als Monique Métellus en Clotilde Archille vertellen in de open lucht hun eigen verhaal. Dupain stelt slechts een enkele vraag en luistert. En wij luisteren mee. Life vanaf de markt. Interviews met mensen als de bekende schrijfster Edwidge Danticat, de econoom Camille Chalmers, een restauranthoudster, die bevoorraad wordt door Madan Sara, en een medewerker van FONKOZE (de grootste organisatie voor microkrediet van Haïti) verschaffen achtergrondinformatie. Hun uitleg maakt duidelijk dat Madan Sara met recht “de steunpilaren van de Haïtiaanse economie” worden genoemd. “Ze dragen de samenleving op hun schouders”, stelt Chalmers vol overtuiging.

Samenwerking

Dupain gaat nog verder in zijn waardering. “Deze vrouwen vormen de ziel van ons land. Hun werk weerspiegelt de geest van de koumbit en de lakou.” Het creoolse woord koumbit verwijst naar een groep boeren die samen het land bewerken. Een lakou is het gemeenschappelijke erf waarop het familieleven zich afspeelt. Beide begrippen roepen het beeld van zelfredzaamheid en onderlinge solidariteit op. “Zonder samenwerking tussen de boeren en Madan Sara valt het land stil”, vertelt Clotilde Archille. Monique Métellus stemt ermee in: “Zoals we samenwerken vormen we net een gezin, zijn we een familie. We moeten elkaar ook kunnen vertrouwen.”

Niemand luistert

Etant Dupain vindt het belangrijk dat zijn film vooral gezien wordt door de Madan Sara en hun gezinnen zelf. Dupain: “Ik hoop ook dat de film ervoor zorgt dat deze vrouwen meer betrokken worden bij gesprekken over de modernisering van Haïti. Dat er naar hen geluisterd wordt.” De film maakt pijnlijk duidelijk dat de overheid en ’s lands economische elite zich maar weinig gelegen laten liggen aan Madan Sara. “Ze doen niets voor ons”, zegt een van hen. “Er is sprake van een cultuur van uitsluiting en marginalisering”, aldus Dupain. Ondertussen staan de vrouwen bloot aan uiteenlopende vormen van geweld, zoals diefstal, afpersing, verkrachting en zelfs moord. Er zijn voor hen geen fatsoenlijke overnachtingsvoorzieningen of goede opslagmogelijkheden voor hun producten. Ook hebben ze maar heel beperkt toegang tot kredietfaciliteiten. In zijn film neemt Dupain de uit politieke motieven aangestoken brand in de Mache de Fer, een grote overdekte markt in de benedenstad van Port-au-Prince, als voorbeeld van de tegenspoed die op hun pad komt. Honderden Madan Sara verloren hun handel. “We eisen gerechtigheid”, hoor je een van hen uitschreeuwen. Maar de schreeuw van de arme is als het geluid van een houten bel. Niemand luistert ernaar.

Petje af

In 'Madan Sara: de kracht van Haïtiaanse vrouwen' laat Etant Dupain hun stem klinken. Ze nemen zelf het woord. En wat je dan hoort zijn mensen die - ondanks alles - niet bij de pakken neerzitten, maar het heft in eigen hand nemen om hun verlangens en dromen te verwezenlijken. Dupain spreekt in een artikel over de ‘Madan Sara-filosofie’: “Ik wil dat mijn kinderen een beter leven hebben dan ik zelf.” Deze filosofie gaat volgens hem verder dan alleen de eigen kinderen, maar strekt zich uit over de gehele gemeenschap. En zij vormt daarmee een belangrijke motor achter de onderontwikkeling en vooruitgang van Haïti. “Petje af voor deze vrouwen”, zegt de restauranthoudster in de film dan ook terecht. Chapo ba!

Over Etant Dupain

Etant Dupain is journalist, filmmaker en activist. De afgelopen jaren heeft hij gewerkt voor nieuwszenders als Al Jazeera, BBC, CNN en Vice. Op Haïti ondersteunt hij projecten op het gebied van burgerjournalistiek in het Creool over maatschappelijke thema’s en de politiek. Lees hier meer over zijn film. 

Waar komt de naam Madan Sara vandaan?
De benaming Madan Sara is ontleend aan de lokale naam van een geelgekleurd vogeltje, de Textorwever. Het vogeltje is waarschijnlijk in de 18e eeuw vanuit Afrika meegenomen naar Haïti (toen Hispaniola) aan boord van een slavenschip. Het vrouwtje is constant druk in de weer om voedsel te zoeken en om takjes naar haar nest te brengen. Een nest bevindt zich meestal in een boom waar ook honderden andere nesten zijn. Al die vogels zorgen voor een lawaaierig gekwetter en geroezemoes. Net alsof je een groep bedrijvige koopvrouwen tegemoet treedt.

Onderzoek From Gardens to Markets. A Madam Sara Perspective
In 2012 heeft Talitha Stam enkele maanden onderzoek gedaan naar de leef- en werkomstandigheden van ruim 160 Haïtiaanse marktvrouwen en in het bijzonder naar die van de Madan Sara. Ze schrijft: “Deze vrouwen vormen de onmisbare schakel tussen 700.000 kleinschalige boeren op het platteland en de verbruikers in de stad. 66% van de Haïtiaanse gezinnen overleeft dankzij de opbrengsten van kleinschalige landbouw. Naar Haïtiaanse gewoonte werken de mannen meestal op het veld, terwijl de vrouwen zich bezighouden met de handel. De Madan Sara maken deel uit van de informele sector die in Haïti 85% van de economie inneemt … Ze zijn de steunpilaren van de Haïtiaanse economie (poto mitan in het Creool).” Lees dit onderzoek naar Madan Sara. Kijk ook naar de korte documentaire Haiti: Women of the Mountains van Patricia Borns en Talitha Stam. 

Over hoe het formele en informele marktsysteem op Haïti werkt, lees het artikel The Haitian Market System van Timothy Schwartz.